اِصفَهان یا اِسپَهان تلفظ راهنما·اطلاعات شهری باستانی در مرکز ایران است. این شهر مرکز استان اصفهان و نیز مرکز شهرستان اصفهان است. اصفهان، سومین شهر پهناور ایران پس از تهران و مشهد و سومین شهر پرجمعیت ایران پس از تهران و مشهد است.[10][11]این شهر در میان سالهای 1050 تا 1722 میلادی به ویژه در قرن شانزدهم میلادی در میان حکومت صفویان هنگامی که برای دومین بار (پس از دوران سلجوقیان) پایتخت ایران شد، رونق فراوانی گرفت. حتی امروزه نیز شهر مقدار زیادی از شکوه گذشته خود را حفظ کردهاست. بناهای تاریخی متعددی در شهر وجود دارد که تعدادی از آنها به عنوان میراث تاریخی در یونسکو به ثبت رسیدهاند.[12] اصفهان در سال 2006 به عنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام[7] و در سال 1388 به عنوان پایتخت فرهنگ و تمدن ایران اسلامی انتخاب شد. این شهر به داشتن معماری زیبای اسلامی و بسیاری از بلوارهای زیبا، پلهای سرپوشیده، کاخها، مسجدها و منارههای منحصربفرد معروف است. این امر باعث شدهاست که در فرهنگ ایرانی اصفهان، نصف جهان لقب بگیرد.[13] میدان نقش جهان یکی از بزرگترین میدانهای دنیاست و نمونه برجستهای از معماری اسلامی است که توسط یونسکو به عنوان میراث جهانی ثبت شدهاست.
سرزمین اقتدار
در زمان دودمان پهلوی و پس از انقلاب 1357 شمار زیادی محله و شهرک در محدوده کلانشهر تهران ساخته شد. برخی از این محلهها همان روستاهای پیشیناند که گسترش داده شدهاند.
تهران در هزار سال اخیر شاهد چهار زمینلرزه بزرگ بودهاست. تهران آخرین زلزله شدید خود را در سال 1830 میلادی، شاهد بودهاست.[42]
تهران از لحاظ موقعیت زمینشناختی بر روی گُسلهای فعالی قرار گرفته که باعث رانش زمین و زمینلرزه میشوند.[43] از میان بسیاری از گسلهای فعال تهران، احتمال فعالشدن سه گُسل به نامهای، «گسل مشا، گسل شمال تهران و گسل جنوب ری» بیش از بقیه وجود دارد.[44]
بسیاری از ساختمانها و آپارتمانهای تهران کیفیت ساختوساز پائینی دارند و از این روی به گفته بسیاری از کارشناسان، در صورت وقوع زلزله در تهران، بسیار پرتلفات خواهد بود.[45][46]
شهر تهران در 51 درجه و 2 دقیقه تا 51 درجه و 36 دقیقه? طول شرقی و 35 درجه و 34 دقیقه تا 35 درجه و 50 دقیقه? عرض شمالی قرار گرفتهاست و ارتفاع آن از 2000 متر در مرتفعترین نقاط شمال[37] تا 1200 متر در مرکز و 1050 متر در جنوب متغیّر است. تهران در بین دو وادی کوه و کویر و در دامنههای جنوبی رشته کوه البرز گسترده شدهاست. از جنوب به کوههای ری و بیبیشهربانو و دشتهای هموار شهریار و ورامین و از شمال توسط کوهستان محصور شدهاست.[16] ارتفاع چند نقطه شهر تهران از سطح دریا: شهر تهران از نظر زمینلرزه جزء مناطق پرزیان (8 تا 10 درجه مرکالی) به شمار میآید.[38] گسلهایی که در تهران و حومه تا شعاع 150 کیلومتری مرکز شهر قرار دارند، عبارتند از گسل مشاء، گسل شمال تهران، گسل ری، گسل طالقان، گسل ایوانکی و گسل ایپک که بررسی رفتار آنها حایز اهمیت است.[39]
شهر تهران، به طور پیوسته در معرض خطر سیل قرار دارد. از دلایل اصلی این موضوع، میتوان اختلاف ارتفاع زیاد، شرایط اقلیمی خاص، وجود رودخانههای فراوان مانند رود کرج، رود دربند، رود چیتگر و مسیلهای متعدد و قرارگرفتن شهر تهران در پای کوه را نام برد.[40] همچنین در شهر تهران، 12 حوزه آبریز بالادست مسلط بر آب و 14 کیلومتر نوار مولد سیل از دارآباد تا غرب دره فرحزاد وجود دارد.[41]