سرزمین اقتدار

شهر تهران در 51 درجه و 2 دقیقه تا 51 درجه و 36 دقیقه? طول شرقی و 35 درجه و 34 دقیقه تا 35 درجه و 50 دقیقه? عرض شمالی قرار گرفته‌است و ارتفاع آن از 2000 متر در مرتفع‌ترین نقاط شمال^[37] تا 1200 متر در مرکز و 1050 متر در جنوب متغیّر است. تهران در بین دو وادی کوه و کویر و در دامنه‌های جنوبی رشته کوه البرز گسترده شده‌است. از جنوب به کوه‌های ری و بی‌بی‌شهربانو و دشت‌های هموار شهریار و ورامین و از شمال توسط کوهستان محصور شده‌است.^[16] ارتفاع چند نقطه شهر تهران از سطح دریا: شهر تهران از نظر زمین‌لرزه جزء مناطق پرزیان (8 تا 10 درجه مرکالی) به شمار می‌آید.^[38] گسل‌هایی که در تهران و حومه تا شعاع 150 کیلومتری مرکز شهر قرار دارند، عبارتند از گسل مشاء، گسل شمال تهران، گسل ری، گسل طالقان، گسل ایوانکی و گسل ایپک که بررسی رفتار آن‌ها حایز اهمیت است.^[39]

شهر تهران، به طور پیوسته در معرض خطر سیل قرار دارد. از دلایل اصلی این موضوع، می‌توان اختلاف ارتفاع زیاد، شرایط اقلیمی خاص، وجود رودخانه‌های فراوان مانند رود کرج، رود دربند، رود چیتگر و مسیل‌های متعدد و قرارگرفتن شهر تهران در پای کوه را نام برد.^[40] همچنین در شهر تهران، 12 حوزه آبریز بالادست مسلط بر آب و 14 کیلومتر نوار مولد سیل از دارآباد تا غرب دره فرحزاد وجود دارد.^[41]

در باره? وجه تسمیه? تهران اختلاف نظر زیادی وجود دارد که تعدادی از آن نظرات در اینجا آمده است:

• پاره‌ای از پژوهشگران «ران» را پسوندی به معنای دامنه گرفته‌اند و شمیران و تهران را بالادست و پایین‌دست خوانده‌اند.
• برخی دیگر تهران را تغییر شکل یافته? «تهرام» به معنای منطقه? گرمسیر دانسته‌اند، در مقابل شمیرام یا شمیران که منطقه سردسیر است.
• و همچنین عدّه‌ای بر این باورند که سراسر دشت پهناوری که امروز تهران بزرگ خوانده می‌شود در میان کوه‌های اطراف، گود به نظر می‌رسید و بدین سبب «ته ران» نام گرفت.^[32]
• البته با توجه به توسعه? تهران در سال‌های متمادی پس از شهر "ری" مشهور، و اینکه تهران محلی بوده است نزدیک به ری و در "ته" یا آخر آن، ممکن است واژه? تهران تغییر یافته? عبارت "ته ری ان" باشد. (یعنی محلی که در ته ری قرار دارد) و الف و نون مرسوم در نام بسیاری از شهرهای ایران کم‌کم به این نام هم چسبیده و به مرور اصلاح شده و به صورت "تهران" در آمده است.
• روستایی که پیش‌درآمد شهر تهران بوده‌است، پیش از اسلام نیز وجود داشته، امّا پس از اسلام کم‌کم نام آن معرّب گردیده و از تهران به طهران تبدیل شده‌است. امّا جغرافیدانان معروف آن روزگار نیز به املای تهران اشاره نموده‌اند. همزمان با جنبش مشروطه، که تغییرات زیادی در ادبیّات و نگارش زبان فارسی به وجود آمد، رفته‌رفته املای تهران رواج یافت و پس از تأسیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی و تأکید آن بر املای تهران، املای دیگر (طهران) کاملاً منسوخ شد.^[16]
• اعتماد السلطنه در مرآت البلدان درباره وجه تسمیه تهران چنین آورده‌است: " چون اهل آنجا (تهران) در وقتی که دشمن برای آنها به هم می‌رسید در زیر زمین پنهان می‌شدند، از این جهت به این اسم موسوم شده‌است که به " ته ران" یعنی زیر زمین می رفته‌اند".^[35]

نام برخی کوی‌ها و محلات تهران منسوب به خانوارهای رؤسای ایل‌هایی است که در زمان آقامحمدخان و فتحعلی شاه در پایتخت جدید اسکان داده شدند؛ مانند کوچه شیرازیها و کوچه افشارها در قلب محله چال میدان، کوچه دیگری منسوب به افشارها در شمال محله سنگلج؛ دیگر محله عرب‌ها در گوشه شمال غربی محله عودلاجان؛ و نیز کوچه و حمام قراقانیها در محله چال میدان؛ کوچه شام بیاتی‌ها در شمال عودلاجان؛ کوچه خدابنده‌لو در غرب عودلاجان؛ محله باجمانلوها در شمال غرب محله سنگلج؛ تکیه و محله قمی‌ها در محله سنگلج که همگی در محله‌های خوب و به اصطلاح سرآب اسکان یافته‌اند

تِهْران ( آوا ^{راهنما·اطلاعات}) بزرگ‌ترین شهر و پایتخت ایران و مرکز استان تهران و شهرستان تهران است. جمعیّت آن 8?244?535 نفر است^[1] و بیست و پنجمین شهر پرجمعیّت جهان به شمار می‌آید.^[9] مساحت این شهر 730 کیلومتر مربّع است.^[10][2]

این شهر یکی از بزرگ‌ترین شهرهای غرب آسیا^{[نیازمند منبع]} و بیست و هفتمین شهر بزرگ دنیا است.^[11] شهر تهران، در شمال کشور ایران و جنوب دامنه? رشته‌کوه البرز واقع شده‌است. این شهر دارای یک شبکه? متراکم بزرگ‌راهی و چهار خطّ فعّال مترو است که فقط در بهار سال 1390، 129 میلیون مسافر را جابه‌جا کرده‌اند.^[12]

از دهه? 1340 تهران مرکز جذب مهاجران زیادی از سرتاسر ایران بوده‌است.^[13] ساکنان اصلی تهران اقوام فارسی‌زبان بودند، البتّه هم‌اکنون این شهر دارای اقوام مختلفی است و عمده? زبان محاوره‌ای در این شهر فارسی است. بیشتر مردم در این شهر زبان فارسی با لهجه? تهرانی دارند. دیگر اقوام ساکن تهران عبارتند از: کُرد ،آذربایجانی، گیلک، مازندرانی، ارمنی، عرب ،لر.^[7] تراکم جمعیّت در تهران بین ده هزار و هفتصد تا بیش از یازده هزار تن در هر کیلومتر مربّع برآورد می‌شود که بنابر آمار نخست بیستمین شهر پرتراکم جهان است.^[14][15] شهر تهران در شمال ایران، در کوهپایه‌های جنوبی رشته‌کوه البرز در حدّ فاصل طول جغرافیایی 51 درجه و 2 دقیقه? شرقی تا 51 درجه و 36 دقیقه? شرقی، به طول تقریبی 50 کیلومتر و عرض جغرافیایی 35 درجه و 34 دقیقه? شمالی تا 35 درجه و 50 دقیقه? شمالی به عرض تقریبی 30 کیلومتر گسترده شده‌است. ارتفاع شهر در بلندترین نقاط شمال به حدود 2000 متر و در جنوبی‌ترین نقاط به 1050 متر از سطح دریا می‌رسد. تهران از شمال به نواحی کوهستانی، و از جنوب به نواحی کویری منتهی شده، در نتیجه در جنوب و شمال دارای آب و هوایی متفاوت است. نواحی شمالی از آب و هوای سرد و خشک و نواحی جنوبی از آب و هوای گرم و خشک برخوردارند.^[16]

ساختار اداری ایران در تهران متمرکز شده‌است.^[17] تهران به 22 منطقه، 134 ناحیه (شامل ری و تجریش) و 370 محلّه تقسیم شده‌است.^[18] نماد شهر تهران برج آزادی است. برج میلاد نیز نماد دیگر آن به حساب می‌آید.^[19][20] تهران میزبان نزدیک به نیمی از فعّالیّت‌های صنعتی ایران است، کارخانجاتی در زمینه? تجهیزات خودرو، برق و الکترونیک، منسوجات، شکر، سیمان و مواد شیمیایی در این شهر واقع شده‌اند، تهران همچنین بازار بزرگ فرش و محصولات مبلمان در سراسر ایران است. در جنوب حومه? تهران یک پالایشگاه نفت به نام پالایشگاه نفت تهران وجود دارد. در تهران و حومه، اماکن تاریخی مذهبی نظیر مساجد، کلیساها، کنیسه‌ها، و آتشکده‌های زرتشتیان قرار گرفته‌است.^[7] در فهرست گران‌ترین پایتخت‌های دنیا در سال 2008 میلادی، تهران در پلّه? آخر قرار داشت. تهران همچنین در فهرست گران‌ترین شهرهای دنیا و بر مبنای شاخص هزینه‌های زندگی، در پلّه? یکی مانده به آخر جای دارد.^{[21][22][23][24]} تهران از جهت تولید ناخالص داخلی رتبه? پنجاه و ششم و با لحاظ کردن جمعیّت منطقه شهری، رتبه? بیست و نهم را در بین شهرهای دنیا دارد.^[24]مردم تهران 33? از مالیات کشور را پرداخت می‌کنند.^[25]